Müasir dünyamızda ekologiya və ətraf mühit amilinin öz rolunu sürətlə artırdığı, yaşamımıza daha dərindən və əsaslı şəkildə yön verdiyi birmənalıdır. Çağdaş dünyanın texnoloji yenilikləri, sürətli sənayeləşmə, təbii komponentlərə insan faktorunun artan təsiri ekoloji durumu daha həssas vəziyyətə gətirməkdədir. Bu baxımdan təbiətin mühafizəsi, onun yaxşılaşdırılması və gələcək nəsillər üçün daha yararlı vəziyyətə gətirilməsi günümüzün insanı qarşısında duran ən başlıca vəzifələrdən biridir.
Ekoloji tərəqqi üçün gərəkli olan transformasiya
Ekologiya və ətraf mühit yalnız onların qorunmasına, mühafizəsinə bilavasitə məsul olan əlaqədar qurum və idarələrlə yanaşı, kimliyindən, peşə və statusundan asılı olmayaraq hər bir insanı əhatə etdiyindən, təbiətin mühafizəsinin də hər bir şəxs tərəfindən həyata keçirilməsinə ehtiyac var. Ən azından ona görə ki, milyonlarla insanı əhatə edən ətraf mühiti bu sahəyə nəzarət edən bri neçə dövlət müəssisəsi, yaxud vətəndaş cəmiyyəti hesabına qorumaq mümkünsüzdür. Bu isə o deməkdir ki, təbiətin qorunması hər bir vətəndaş qarşısında bir nömrəli vəzifə kimi qoyulmalı, daha doğrusu, hər bir şəxsə bu nəcib, həyati vəzifənin əhəmiyyəti başa salınmalı, onların bu zərurətə inamı təmin edilməlidir. Çünki yalnız bunun zəruruliyini dərk edən insanın təbiətin keşiyində durması, onun qorunmasına səy göstərməsi mümkündür.
Bunun üçün isə mövcud, yaxud arzulanan “yaşıl cənnət” obrazının öncə insan zəkasına, ruh və təfəkkürünə transformasiyasına ehtiyac var. Yalnız bu transformasiyanı həyata keçirmək – arzuladığımız cənnəti öncə hər bri insanın beynində yaratmaq, daha sonra isə onu təfəkkürdən real dünyamıza köçürməklə uğura nail olmaq mümkündür.
Gələcək nəsilə veriləcək ekoloji müdafiə silahı: təbiət sevgisi!
Qeyd etdiyimiz kimi, təbiəti qorumaq üçün öncə insanlara bunun zəruriliyinə inandırmağa, təbiəti onlara sevdirməyə ehtiyac var. Təbiətə sevgi - bu bizim gələcək nəsilə ekoloji müdafiə və inkişaf adına verə biləcəyimiz ən mükəmməl silahdır. Gənc, yeni nəsilləri bu silahla təchiz etmək üçün təbiət sevgisinin insanlara bağça müəssisələrindən, ibtidai siniflərdən tədrisinə ehtiyac var. Dərsliklərdə təbiət və onun önəminə daha çox yerin ayrılması, azyaşlıların təbiətlə bilavasitə təmasının vaxtaşırı olaraq təmin edilməsi, istər ailədə, istərsə də məktəbdə insan-təbiət vəhdətinin təbliğ edilməsi, ictimai məkanlarda, yol və meydanlarda təbiətə qayğı və sevgini tərənnüm edən reklamların yerləşdirilməsi və s. bu məsələdə ciddi uğur əldə etməyə imkan verər.
“Uşaqlara ekoloji mədəniyyət ən geci 1 yaşından başladılmalıdır”
Redaksiyamıza açıqlama verən “Psixoqamma”nın rəhbəri, tanınmış psixoloq Limunət Əmrahlı hesab edir ki, uşağa ən geci 1 yaşından ekoloji mədəniyyət öyrədilıməlidir: “Ekoloji tərbiyə bütövlükdə tərbiyə prosesinin tərkib, həm də vacib hissəsidir. Psixoloji inkişafda ekoloji tərbiyəyə özünütərbiyə baxımından yanaşılır. Yəni, hələ ən geci 1 yaşından başlayaraq, uşaq dik yeriyərək ətraf aləmlə əşyavi-manipulyativ əlaqələr qurduqca, qarşılaşdığı obyektlərlə davranmağı öyrəndikcə, yaşlılar onlara ekoloji mədəniyyətin qaydalarını öyrətməlidirlər. Məsələn, 1,5 yaşlı uşaq əlində yediyi alma diliminin bir hissəsini yerə atır. Böyüklər isə onu yerdən götürür. Əksər ailələrdə bu uşağın 5-10 yaşına qədər davam edir. Uşaq tökür, böyüklər yığışdırır. Yaxud, qənaət etmək, canlı təbiəti qorumaq, əkmək, becərmək kimi onlarla məsələlərin təməli 1 yaşdan başlamalı, müşahidə etdirilməli, nümunə göstərilməlidir. 3 yaşdan başlayaraq uşaqlarda bu sahədə davranış (sosial rol) mədəniyyəti öyrədilməlidir. 6 yaşa qədər uşaqlarımıza nəyi necə öyrədəriksə, formalaşdıraraq möhkəmləndirəriksə, ömrün sonuna qədər çox az sayda vərdişlər dəyişər. Çünki uşağın motor sahəsi 5-6 yaşda möhkəmlənir. Qorumaq, qayğı göstərmək, qənaət etmək və d. bu kimi ekoloji tərbiyənin mahiyyətində olan məsələlər məktəbəqədər yaşda aparılmazsa, nəticələr formal olacaq. Uşaq da, yeniyetmə də, yaşlı da yalnız situativ hallarda, başqalarına göstərmək üçün bu sahədə qaydaları gözləyəcək, ancaq mənəviyyatda özünə yer tapmayacaq. "Mən"in mədəniyyətinə çevrilməyən ekoloji mədəniyyət süni və keçicidir. Ona görə də ekoloji tərbiyə məktəbəqədər təhsildən başlanmalı, ömrün sonuna qədər davam etməlidir. Hər yaşın bu sahədə öz imkanları və vəzifələri var”.
Ekoloji tərəqqinin “Heydər Əliyev” modeli: “Özünüzə və ölkənizə xəyanət etməyin”
Ümummilli lider Heydər Əliyev də ekologiya və ətraf mühitə qayğının hər bir şəxsin mütləq vəzifələrindən biri kimi müəyyənləşdirıb, hər kəsin təbiətə qayğı göstərməsinin vacibliyini vurğulayıb. H.Əliyev hesab edirdi ki, hər bir insan təbiətin müdafiəçisi rolunda çıxış etməli, ətraf mühitin yaxşılaşdırılmasına öz töhfəsini verməlidir. Ümummilli lider bu barədə deyirdi: “Hər bir insan ağac əkməlidir, becərməlidir, böyütməlidir. Əgər kimsə sağlam ağacı kəsirsə, o, nəinki xalqına, millətinə, ölkəsinə xəyanət edir, o, öz ailəsinə, özü-özünə xəyanət edir...”
Göründüyü kimi, H.Əliyev sadəcə bir ağacı kəsən şəxsi özünə, ailəsinə, dövlətinə xəyanət etməkdə ittiham edir. Bu, ümummilli liderin təbiətə nə dərəcədə önəm verdiyini, təbiətə zərər vuran insanlara qarşı barışmaz mövqe ortaya qoyduğunu göstərir. Əslində, ümummilli liderin bu yanaşması istər Azərbaycanda, istərsə də bütün dünyada ekoloji tərəqqi və inkişafın “Heydər Əliyev modeli” hesab edilə bilər. Bu modelin tətbiqində diqqət yetirilməsi gərəkən ən mühüm məqam isə budur: hər bir uşaq və yeniyetməyə, eləcə də yaş kateqoriyasından asılı olmayaraq hər kəsə təbiətə ziyan vurmağın xəyanət olduğu izah edilməli, məlum əməlin vətənə xəyanət miqyasında cinayət olduğu düşüncəsi təlqin olunmalıdır. Yalnız bu düşüncə ilə böyüyən insanları sözün həqiqi mənasında təbiətin dostuna çevirmək mümkündür.
Təbiətə sevgi Allaha sevginin təzahürü kimi, yaxud İslamın müjdələdiyi seçilmişlər...
İnsanlara təbiət sevgisini aşılamaq, onların ekoloji komponentlərə qarşı daha duyarlı olmasını təmin etməyin bir növü də din amili, İslamın təbiətə qayğı göstərməyə verdiyi önəmin təbliğidir. Hansı ki, bu siyasəti Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi, Təhsil Nazirliyi kimi dövlət qurumları vasitəsi ilə sistemli şəkildə həyata keçirmək mümkündür. İslam dini və təbiətlə bağlı dərsliklərdə dinimizin təbliğ etdiyi təbiət sevgisinə geniş yer ayırmaq, təbiətə qayğının Allah tərəfindən təqdir edilən savab əməllərdən biri olduğunu diqqətə çatdırmaq xüsusilə faydalı olar. Hansı ki, istər Qurani-Kərimdə, istərsə də böyük islam alimlərinin çağırışlarında təbiətə sevgi ilə bağlı konkret müddəalar mövcuddur. Məsələn, Həzrəti Məhəmməd insanlara ağac əkməyi tövsiyyə edərək demişdir: “Kim bir ağac əkib, meyvə verənədək onu qorusa, qulluq etməkdə səbirli olarsa, ondan yeyilən hər meyvənin müqabilində Allah yanında onun üçün bir sədəqə yazılar”.
Həzrəti Əli və digər mütəfəkkirlərin tövsiyyələrində də təbiətə qayğı insanı axirət dünyasının əzablarından qurtaran savab əməllərdən biri kimi dəyərləndirilmişdir.
Təbiətə qayğı göstərən, onun inkişafına, mühafizəsinə yardımçı olan şəxslərin bir növ cənnətlə müjdələnən şəxslər olması gerçəyi, bu gerçəyin təbliği bir çox insanın təbiətə münasibətini əhəmiyyətli dərəcədə dəyişə bilər.
Ekologiyamızın “qara yarası” – Qarabağ!
Azərbaycanda ekologiya və ətraf mühitin mühafizəsi ilə bağlı ciddi layihələr həyata keçirilsə də, ölkəmizin ayrılmaz tərkib hissəsi olan Qarabağda bu baxımdan vəziyyət daha acınacaqlıdır. Buna səbəb 30 il yaxın işğal altında olan Qarabağ və ətraf ərazilərdə ermənilərin həyata keçirdiyi ekoloji terror siyasətidir. Hansı ki, bu siyasət bütövlükdə rəsmi İrəvanın Azərbaycana qarşı gerçəkləşdirdiyi terror siyasətinin çoxsaylı elementlərindən biridir. İşğal altındakı meşə fondumuzun məqsədli şəkildə məhv edilməsi, su hövzələrinin, çay və göllərin istehsalat müsəsisələrinin tullantıları ilə çirklənidirlməsi, Metsamor AES-in bəzi tullantılarının xüsusi yeşiklərdə torpaqlarımzıda basdırılması, habelə sözügedən stansiyanın radioaktiv maddələrinin bir qisminin Araz çayına axıdılması və s. Qarabağı ekologiyamızın “qara yarası”na çevirməkdədir.
Təbii, 44 günlük Vətən müharibəsindən sonra Qarabağın işğaldan azad edilməsi dövlətimizin bu bölgədə ekoloji müstəvidə də ciddi addımlar atması ilə müşahidə olunmaqdadır. Bununla yanaşı, Qarabağda baş verənlərin yalnız Azərbaycan deyil, bütövlükdə regionun və dünyanın ekoloji durumuna mənfi təsir göstərdiyi həqiqəti dünya ictimaiyyətinin diqqətinə çatdırılmalı, məlum ekoloji terrorun önlənməsi üçün beynəlxalq qurumların problemə müdaxiləsi təmin edilməlidir.
Məsələ ilə bağlı redaksiyamıza açıqlama verən Mətbuat Şurasının sədr müavini, Jurnalistlərin Həmkarlar İttifaqının sədri, media eksperti Müşfiq Ələsgərli də Ermənistanın ekoloji müstəvidə həyata keçirdiyi cinayətlərin ifşa edilməsinin zəruri olduğunu vurğuladı:
“Qeyd etdiyiniz kimi, Ermənistan Azərbaycan qarşı bir neçə müstəvidə, eləcə də ekoloji müstəvidə ağır cinaytlər törətmişdir. Vaxtı ilə işğal altında qalan ərazilərdə meşələrimizin kütləvi şəkildə məhv edilməsi, su hövzələrinin çirkləndirilməsi və s. buna nümunədir. Hesab edirəm ki, mediamız ermənilərin ekloji müstəvidəki cinaytətlərini dünya ictimaiyyətinin diqqətinə çatdırmaq üçün ciddi addımlar atmalı, sistemli şəkildə fəaliyyət ortaya qoymalıdır. Əgər belə bir fəaliyyət ortaya qoyulsa, o zaman bu, xalqımızın və dövlətimizin maraqları baxımından olduqca faydalı olar”.
Seymur Əliyev
Moderator.az
Məqalə Azərbaycan Respublikası Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə və müsabiqə şərtlərinə uyğun olaraq 6.3.17. istiqaməti üzrə (ekologiya və ətraf mühitin mühafizəsi) hazırlanmışdır.
