I yazı burada: //moderator.az/reportaj/396663/ata-alama-eve-qayidiriq-susa-seferi-i-yazi/
II yazı burada: //moderator.az/arasdirma/406887/polad-hesimovla-susada-grus-evimizi-nisan-veren-polis-zabiti-paralel-dunyaya-kecid/
...Daha bir neçə saniyə ətrafımdakı hər şeyi diqqətlə nəzərdən keçirib evimizin səmtini müəyyənləşdirməyə çalışıram. Amma səylərim heç bir nəticə vermir. Erməni faşizminin viran qoyduğu, ardınca təbiətin böyük sürətlə “istila etdiyi”, yabanı kol və ağacların hər yerə yol tapdığı doğma şəhərdə ata yurdunu tapa bilməmək əsl məşəqqətə çevrilir. Və mən tezliklə başa düşürəm ki, bu gedişlə uşaqlıq xatirələrimin yadigarı olan evimizi tapa bilməyəcəm. Elə buna görə də yenicə tanış olduğum, bizi və məhəlləmizi tanıyan polis zabitinə zəng edirəm. Mənə getməli olduğum yolu yenidən izah edən zabit, görünür, verdiyim tərəddüdlü və inamsız cavablarımdan evimizi tapa bilməyəcəyimi yəqin edir. Çox güman ki, elə bu səbəbdən “gözlə, dalınca gəlirəm” deyir. Bir neçə dəqiqədən sonra mən bir qədər aralıdan polis sirenasının səsini eşidirəm. Bütün gücümlə məni evimizə səsləyən bu səsə doğru qaçıram.
Cənab zabit, yanılırsız, bu bizim ev deyil, bu, bizim ev ola bilməz...
Bir neçə dəqiqədən sonra qarşıda dayanan polis maşınını, avtomobilin yanında dayanan tanış simanı görürəm. Polis zabiti ona yaxınlaşmağımı gözləmədən köhnə tanış ədası ilə söyləyir:
-Seymur, çox getmisən, bax, sizin küçə, sizin ev budur!
Mən polis zabitinin əli ilə göstərdiyi səmtə baxıram. Onun nişan verdiyi yer mənim əsas yoldan çıxdıqdan sonra qarşılaşdığım ilk məscidlə üzbəüz olan viran qalmış evlərdir. Mən nə qədər çalışsam da işğaldan öncə şəhərin ən səs-küylü küçələrindən olan bu küçənin bizim küçə olduğu, vaxti ilə hər qarışında həyatın qaynadığı, indi isə xarabalığa çevrilən, ağrı, ümidsizlik və həsrətdən xəbər verən evlərin bizim evlər olduğu fikrini qəbul edə bilmirdim. Odur ki, gözümü dağılmış, təbiətə təslim olmuş evlərdən, daha doğrusu evlərdən geridə qalanlardan çəkmədən mexaniki olaraq səslənirəm:
-Cənab zabit, yanılırsız, bu bizim ev deyil, bu, bizim ev ola bilməz...
Hiss edirəm ki, dodaqlarımdan anidən çıxan bu sözlər polis zabitini qəlbinin dərinliyində hardasa incidir. Amma o, bu incikliyi əmin səsi ilə ört-basdır edərək özünəməxsus inamla davam edir:
-Yox, yox, yanılmıram, sizin küçəniz budur. Bax bu İldırım müəllimin evidir, bu...
Mən artıq digər sözləri eşitmirəm. Yalnız örtülən avtomobil qapısının səsini və sanki başqa bir dünyadan qulağıma yetişən üç kəlməlik bu cümləni eşidirəm:
-Evinə xoş gəlmisən!
Tağlı qapı, küləyin sovurduğu qızıl tozu, dumandakı adam...
Mən bütün diqqətimi toplayıb ətrafa nəzər salıram. Öncə məscidlə evimiz arasındakı balaca meydancanın, o cümlədən məscidə baxan ağ rəngli tağlı qapının yerini müəyyənləşdirməyə çalışıram. Bəzi yerlərdə tağlı qaplar öz mövcudluğunu qoruyub saxlasa da, bəzi yerlərdə çıxarılan qapıların, dağıdılan divarların boşluğu yaddaşımdakı mənzərəni tamamlamağa mane olur. Ancaq mən nə olursa-olsun öz evimizi tapmaqda, onun dağıntısı, külü ilə də olsa salamlaşmaqda israrlıyam. Odur ki, baxışlarım yenə də bəyaz rəngli tağlı qapı və ya ondan geriyə qalan bir şeyləri axtarır. Və mən baxışlarımla həmin qapını axtara-axtara 28 il əvvələ qayıdıram.
...Evimizin iki qapısı var idi. Bu qapılardan biri məhəlləmizin içinə açılırdı. Biz daha çox bu qapıdan istifadə edir, məhəllə içindəki yoldan küçəyə çıxaraq məktəbə yollanardıq. Bu yolla gedərkən əksər qonşularımızı görür, onlarla salamlaşır, məhəlləmizdəki yeniliklərdən xəbər tutardıq. Doğma, əziz simaları görmək, onların səsini eşitmək, xoş zarafatlarına şahid olmaq bizim üçün sözün həqiqi mənasına əsl istirahət idi. Arxa qapı adlandırdığımız ağ tağlı qapıdan isə nadir hallarda istifadə edərdik. Bəzən axşam vaxtı bu qapını açaraq birbaşa küçəyə çıxar, ay işığında küləyin qarı necə sovurduğuna tamaşa edərdim. Hərdən mənə elə gələrdi ki, havada rəqs edən və ay işığında bərq vuran bu qar dənələri adi qar yox, qızıl tozu, qızıl hissəcikləridir. Elə buna görə də bəzən onların dalınca qaçar, həmin “qızıl tozu”nu havadaca tutmağa çalışardım. Külək qar dənəciklərini qovduca mən də onların dalınca qaçar, bu oyunu yorulub əldən düşənə və ya üşüyənə qədər davam edərdim. Bəzən isə Şuşa üçün tez-tez xarakterik olan dumanlı havalarda yenə bu qapıdan küçəyə çıxar, bir neçə metr məsafədə sağa-sola maraq və qorxu ilə gəzərdim. Gəzə-gəzə xəyalımda müxtəlif fantaziyalar qurur, dumanın içindən nəyinsə çıxacağını, yaşıdlarımdan heç kimin görmədiyi qeyri-adi nələrisə görəcəyimi düşünürdüm. Hərdən isə düşünürdüm ki, bu cür gəzintilərin birində dumanın içindən bir adam çıxacaq və o adamla qarşılaşma mənim həyatımda nələrisə dəyişəcəkdi.
...Bütün bunları xatırlayaraq kol-kos basmş qapı və ya qapı yerlərindən içəriyə boylanır, doğma evimizi tapmağa, əlimi onun divarlarına, həyətimizin torpağına toxundurmağa çalışıram. Birdən gözlərim xeyli aralıdakı “bənövşəyi günəşə” dikilir və mən gördüyüm mənzərədən sarsılıram...
İlahi, sənin üçün necə də darıxmışam...
...Qarşımda vaxti ilə başdan-başa moruq kolları ilə örtülü olan həyətimizin yeganə ağacı olan gavalı ağacı dayanıb. Öz əzəmətli görkəmini bir qədər itirsə də, başını həmişəki kimi dik tutub.
Ağacın səmaya yüksələn budaqlarındakı tünd bənövşəyi rəngli, üzüm salxımına oxşar saysız-hesabsız gavalılar arxadan düşən gün şüalarını bənövşəyi rəngə boyayır. Insana elə gəlir ki, günəş öz əzəli rəngini dəyişərək bənövşəyi rəngə bürünüb və ətrafdakı hər şeyi bu rəngə boyayır.
Mən daha bir neçə addım atıb dayanıram. Sehirlənmiş kimi gavalı ağacına – bənövşəyi günəşə baxıram. Içimdə ağacla səssiz söhbətim başlayır:
Mən: İlahi, sənin üçün necə də darıxmışam...
Ağac: Mən də... Amma düşünməzdim ki, bu qədər gec gələsən.
Mən: Gec olduğunu bilirəm. Bunun üçün məni bağışla... Amma əmin ol ki, səni düşünmədiyim, xatırlamadığım bir gün belə olmayıb...
Ağac:Mən də darıxırdım. Öz torpağımda əsir olmaq, qürbətçilik çəkmək iztirab verirdi mənə.
Mən: Daha hər şey bitdi. Daha heç vaxt ayrılmayacağıq bir-birimizdən...
Ağac: Hə. Düzü ayrılığa dözəcək gücüm də qalmayıb daha. Görürsən, sən olmadığın müddətdə nə qədər qocalmışam...Ətrafına bax, yalnız mən qalmışam həyatda. Nə qızılgüllər, nə qarağat və zirinc kolları, nə də çiçəklərin heç biri qalmayıb...
Edam edilən qızılgüllər, yaxud itkin Alantida...
Bu sözlər məni sarsıntıdan ayıldır. Mən təşviş və həyəcan içində ətrafa nəzər salıram. Ətrafı bürüyən kol-kosu, orda-burda düşüb qalan daş və ağac parçalarının üstündən addımlayaraq ikimərtəbəli ev hündürlüyündə olan, koldan daha çox ağac təəssüratı yaradan, əsgər kimi bir-birinin yanında, eyni səfdə yer alan qızılgülləri axtarıram. Ancaq onların heç biri yoxdur. Sanki hər biri bir neçə metr hündürlüyündə olan bu qızılgüllər hansısa sirli bir səbəbdənsə itkin Atlantida kimi yoxa çıxıb. Sanki hansısa mistik qüvvə onları tamam başqa dünyaya, tamam başqa planetə köçürüb.
Yoxa çıxan qızılgüllərin boşluğu qorxunc əjdaha kimi məni udmağa başlayır. Yadıma aynabənddə dayanıb öz yarpaqları, ləçəkləri ilə şüşəmizi oxşayan qızılgüllərin şux qaməti, məstedici rayihəsi düşür. Bəzən aynabənddə çay içə-içə aynəbənd hündürlüyünə yüksələn qızılgülləri qoxlayar, bundan qeyri-adi dərəcədə zövq alardım. Cənnət ətirli qızılgüllərin rayihəsi moruq qoxusuna qarışaraq özünəməxsus ətir yaradır və bu ətir bütün həyətə hakim kəsilərdi. Ancaq bu gün daha o gözəllikdən heç bir əsər-əlamət qalmayıb. Buna səbəb vaxtiylə torpaqlarımızı işğal altıdna saxlayan ermənilərin insanlarımız kimi ağacları, kolları, təbiətin ən böyük möcülərini belə edam etməsi, onlar haqqında ölüm hökmü çıxarmasıdır. Dərk edilməsi insan şüuru üçün nə qədər çətin olsa da, ermənilərin işğal dönəmində sadəcə insanlara qarşı deyil, həm də təbiətə qarşı soyqırım törətdiyi, yaşıllığa divan tutduğu, nadir ağac və kolları amansızlıqla məhv etdiyi bir həqiqətdir. Həyətimizdəki qızılgüllər də məhz erməni vəhşiliyinin, erməni amansızlığının qurbanı olub. Baxmayaraq ki, həmin qızılgüllərin ermənilər tərəfindən edam edildiyini düşünmək doğma bir insanın ölümünü düşünmək qədər məni ağrıdırdı və bəlkə elə buna görə də bu gün bu sətirləri yazarkən də həmin qızılgüllərin möcüzəvi şəkildə qeybə çəkildiyi fikrinə inanmaq istəyirəm. İnanmaq istəyirəm ki, bir gün onlar yenidən həyətimizə köç edəcək, yenidən əsl yerlərinə - aid olduqları yerə qayıdacaqlar. Və inanmaq istəyirəm ki, bir səhər gözümü açanda onları həmişəki yerlərində görəcəyəm və bu həsrət hökmən başa çatacaq...
Ardı var.
Seymur ƏLİYEV
P.S.Səfərdə iştirakıma şərait yaratdığı üçün Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinə və şəxsən Prezident Administrasiyasının məsul əməkdaşı, QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Agentliyinin Müşahidə Şurasının sədr müavini Vüsal Quliyevə dərin təşəkkürümü bildirirəm.
