Tanınmış təhsil eksperti, parlamentin Təhsil Komitəsinin keçmiş sədri, professsor Şahlar Əsgərov son günlər təhsil ictimaiyyəti arasında qızğın müzakirələrə səbəb olan bir sıra məqamlarla bağlı Moderator.az-ın suallarını cavablandırıb. Onunla söhbətimizi oxuculara təqdim edirik:
-Təhsil Nazirliyinin dərslərin 32 həftədən 35 həftəyədək artırılmasına Moderator.az bir neçə məktəb direktoruyla və təhsil ekspertiylə danışıb münasibət öyrənib. Onlar nazirliyn bu qərarın topa tutublar ki, mayın 15-dən sonra sinifdə şagird tapmaq olmur və gələnləri də birinci dərsdən sonra istidən yuxu tutur. Belə qərar vermək təhsili və uşaqları məhv etmək olacaq...
Təhsil nazirinin müavini cənab Ceyhun Bayramovun tədris həftəsini 32-dən 35 -ə qaldırmaq ideyası ilə tanışam və bunu dəyərli ideya sayıram.
Məlumdur ki, ilimiz 52 həftədir. Bu 52 həftənin 32 həftəsi bizim tədrisdə istifadə olunur. Yəni Təhsil Nazirliyi şagirdlərin vaxt potensialının cəmi 61,5% -dən istifadə edir. Nazirlik dərs ilinin müddətinin 35 həftəyə qaldırmağı planlaşdırır. Bu yaxşı ideyadır. Çünki Hədis-i Şərifdə də qeyd edilir ki, “insanların qiymətini bilmədiyi iki nemət vardır. Biri sağlıq, biri də vaxtdir”.
Təhsil Nazirliyi boş vaxtı 38,5 ”“dən 33.7 % endirməklə, çox əhəmiyyətli addım atmış olur. Bir il öncə (Echo, 18 may 2013) bu müddəti 38 həftəyə qaldırmağı təklif etmişdim. Belə olanda zaman resursunun 73,5 % dən istifadə edilər. Belə olanda vaxtın 26,5 % boş qalar.
Şübhəsiz, orta məktəblərdə dərs ilinin müddətinin artırılması təhsilin keyfiyyətinin yüksəlməsinə xidmət edən faktordur. Çünki bu yollaşagirdlərin bir günə düşən dərs yükünü azaltmaq mümkündür.Tədris zamanı artdıqca mənimsənilən bilik və vərdişlərin həcmi artır. Yay tətilini qısaltmaqla mənimsənilən biliyin yaddan çıxmasının qarşısı alınır.
Çox təəssüf edirəm ki, məktəb direktorları və ya yetkilləri bu sadə həqiqəti və mütərəqqi addımı düzgün qiymətləndirmirlər. Məktəb rəhbərlərinin gözü qarşısında tədris həftəsi 34-də 32 ”“yə enəndə də onlar etiraz etmədilər. Onlar da yaxşı bilir ki, vaxtın itirən bəxtın itirər. Bir kəlamda deyilir ki, “qatillərdən ən qorxulusu vaxtı öldürəndir”. Bu fikir qlobal məna daşısa da təhsilə daha çox aidiyyatı var. Vaxt alınıb, satılan əmtəə deyildi. Hər müəllimdən eşidə bilərsiniz ki, bir milləti yox etmək üçün, onun təhsilin məhv etmək lazımdır? Əziz müəllimlər, təhsili məhv etmənin ən məqbul yollarının biri də tədris həftələrinin sayını azaltmadır!
Təhsil Nazirliyi tərəfindən şagirdlərinin zamanını nəzarətə götürməsi sevindirici haldır. Zaman məktəbliyə zəruri bilik toplamaq üçün verilmiş imkandır. Unutmayaq ki, zaman haqqında Qurani Kərimdə: “zamana and olsun” ayəsi var. Zamanı illərlə, aylarla, günlərlə, saatlarla və dəqiqələrlə nəzarətə götürmək lazımdır. Bu XXI əsrin həm tələbi , həm də səciyyəsidir. Zaman resursundan səmərəli istifadə etmək lazımdır.
Keçən ilin may ayında da (Echo, 18 may 2013) bəzi məktəb direktorları bu ideyanı topa tutdular. Belə münasibətin səbəbi nədir? Bu suala mənafelərin mübarizəsi kontekstində cavab axtarsaq, aydın olar ki, bəzi məktəb direktorları öz şəxsi maraqlarını ictimai mənafədən üstün tuturlar. Fədakarlıq etmək istəmirlər, bilikli gənc yetişdirməyin cəfasını çəkmək istəmirlər və bu səbəbdən də yeni yük altına girmək istəmirlər və bəhanələr axtarırlar. Gah sentyabrda havanın isti olmasını, gah da axırıncı aylarda şagirdlərin məktəbə davamiyyətinin pis olmasını deyirlər. Əgər bu məsələyə bəzi deputatlar da etiraz edirlərsə, onda bu məsələnin fəlsəfəsinə diqqət yetirmək lazımdır. Çünki tərifə görə deputatlar ümümi mənafeni şəxsi mənafedən üstün tutmalıdırlar.
Qərb cəmiyyətləri ilə müqayisədə müsəlman cəmiyyətlərində vaxt - zaman layiqincə dərk edilmir. Xeyir və şər məclislərini izləməklə bu tezisin doğruluğuna hər kəs özü inana bilər. Bəzi məktəb yetkililərinin tədris həftəsinin 32-də 35 qalxmasına mənfi reaksiyası da bunu təsdiq edir.
Zamanın təhsil prosesinə təsirini asan başa düşmək üçün “xurcun modelindən ”istifadə edək. Öyrəncinin təhsil fəaliyyətini xurcuna bənzətsək, onun bir torbasına istifadə edilmiş vaxt, digər torbasına qazanılmış bilik və vərdişlər toplanır. Vaxt tərəf dolu olarsa, o biri tərəf də dolu olar. Burada təzədən elmi tədqiqat aparmağa ehtiyac yoxdur. Tarixi təcrübə kifayət edər.
-Deputat Fazil Mustafa isə aprelin 4-dəki parlamentin iclasında nazirliyin bu niyyətini kəskin tənqid etdi ki, onsuz da təhsilin pulsuz olduğu deyilsə də valideynlər hər ay yaxşıca xərcə düşürlər, indi əlavə bir ay da məktəbi dolandırmaq lazım gələcək zavallılara.
-Məlumdur ki, təhsilin əsas məqsədlərindən biri düzgün qərarlar qəbul etmə sənətini gənc nəsilə öyrətməkdir. Mütləq düz qərarı cənab Haqq qəbul edir. Sonra ən düz qərarı peygəmbərlər və ya dahi insanlar qəbul edirlər. Adi insanların qəbul etdikləri qərarın hökmən xətası var. Qərarın xətası zamandan asılıdır. Problem haqqında çox fikirləşərsənsə, xətan az olar. Biz gənclərin təhsil müddətini artırmaqla, gələcəkdə onların qəbul edəcəkləri qərarlarının xətaları azaltmış olaruq.
Zamana fəlsəfi baxış mükəmməldir. Zaman - halın (vəziyyətin) dəyişmə nizamının göstəricisidir. Zaman kəsilməzdir, düzxətlidir və periodik deyil. Zamanın insanın fiziki və əqli potensialına təsiri müxtəlifdir. İnsan yaşa dolduqca onun fiziki potensialı əvvəlcə artır, sonra azalır. Əqli (və ya intellektual) potensial isə ancaq artır. Bu səbəbdən də zamanın intellektual potensiala təsiri həmişə pozitivdir.Bu səbəbdən də tədris müddəti artdıqca, mənimsəmə yüksələcək, tədrisin keyfiyyəti artacaq.
-Bu məsələ ilə bağlı dünya praktikasından müqayisələr gətirməklə vəziyyəti şərh edin.
-Dünya praktikasından misallar cənab Ceyhun Bayramovun bəyanatında da var. Bəziölkələrdə bu müddət 38, bəzi ölkələrdə 40-43 həftəyə çatır. Yəni inkişaf etmiş ölkələrdə zaman potensialının 83 % dən istifadə edirlər. ABŞ prezidenti Barak Obama ilk prezidentliyinin 100-cü günü dərs ilinin müddətinin artırılması ilə bağlı təkliflə çıxış eləmişdi. O demişdi ki, 2 ay yay tətili (bu tətil bizdə 4 aya yaxındır) bizə aqrar Amerikadan miras qalıb.
-Həftələrin sayını müəyyən etmək üçün hansı dövlətlərin təcrübəsindən bəhrələnə bilərik?
- Əlbəttə, Qərbi Avropa dövlətlərinin. Ancaq burda bir incə məqam var. O da bundan ibarətdir ki, Qərbi Avropa ölkələrini iki qrupa bölmək olar:böyük dövlətlər( Böyük Britaniya, Fransa və Almaniya kimi) vəkiçik dövlətlər ( Danimarka, Finlandiya, İsveç, İsveçrə, Belçika və bunun kimi). Sosioloji tədqiqatlar göstərir ki, kiçik dövlətlərin təhsil indeksləri, böyük dövlətlərin təhsil indekslərindən daha yüksəkdir. Böyük dövlətlərin əhatəsində kiçik dövlətlərinfirəvan yaşaması üçün, onların təhsil sistemləri daha mükəməl olmalıdır ki, onlar tərəfdən təzyiqə məruz qalmasınlar. Biz Danimarka, İsveç, Finlandiya, Hollandiya kimi ölkələrin təhsil modellərindən istifadə etməliyik.Nəzərə almaq lazımdır ki, biz də üç böyük dövlətin (Rusiya, Türkiyə və İran) əhatəsindəyik. Bu əhatədə firəvan yaşamaq üşün bizim təhsil sistemimiz bu ölkələrin təhsil sistemindən mükəmməl olmalıdır. Başqa yol görmürəm.
-Alimlərin və ümumiyyətlə müəllimlərin əmək haqqı problem...
-Bu problem yeni quruluşun ən çox müzakirə olunan problemlərindəndir. Ancaq optimal həll hələ ki, tapılmayıb. Bu problem haqqında başqa vaxt geniş danışarıq. İndi qısaca onu deyim ki, elmi naliyyətlərin 80%-ni alimlərin 20%, nailiyyətin 20%-ni isə yerdə qalan 80% alimlər yerinə yetirirlər. Biz ilk növbədə 20% yaradıcı alimləri, 80% digər (qeyri yaradıcı) alimlərdən ayırmağı bacarmalıyıq. Buni həm inzibatı, həm də liberal üsulla etmək mümkündür. Yaradıcı alimlərin və həm də daha peşəkar müəllimlərin əmək haqqını layiqincə qiymətləndirməliyik.
-Sonda oxucularımıza və təhsil ictimaiyyətinə tövsiyyəniz...
-Oxucuların diqqətinə zamanla bağlımüdrük bir fikir çatdırmaq istəyirəm:
Köçən quşlar qayıdacaq,
Solan otlar göyərəcək,
Ötən günlər dönməz daha...
